Klauzule egzekucyjne, czy zawsze skuteczne?

Konstrukcja prawna dobrowolnego poddania się egzekucji.

Zgodnie z art. 777 § 1 pkt 4 tytułem egzekucyjnym (a więc dokumentem, na podstawie którego wierzyciel może egzekwować świadczenie) jest:

akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie.

Tym samym podstawą egzekucji obok prawomocnego wyroku sądowego może być także akt notarialny w którym jedna ze stron (dłużnik) dobrowolnie poddaje się egzekucji w przypadku zaistnienia konkretnych okoliczności. Egzekucja dotyczyć może zarówno określonej sumy pieniężnej jak i rzeczy określonych co do gatunku czy też rzeczy określonej co do tożsamości (indywidualnie oznaczonej). Warunkiem skuteczności dobrowolnego poddania się egzekucji jest spełnianie określnych przesłanek, sam akt notarialny musi bowiem zawierać:

1. wskazanie wysokości sumy pieniężnej lub ilości rzeczy określonych co do gatunku lub wskazanie indywidualnej rzeczy, które musi dłużnik oddać wierzycielowi po spełnieniu przesłanek wskazanych w pkt 2,
2. wskazywać termin lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie powyższego obowiązku.

Innymi słowy w przypadku zaistnienia zdarzenia lub nadejścia terminu, o którym mowa w pkt. 2 dłużnik musi zapłacić wierzycielowi sumę pieniędzy lub wydać inne rzeczy, o których mowa w pkt 1. W przeciwnym wypadku naraża się na postępowanie egzekucyjne, które wierzyciel może przeprowadzić bez procesu sądowego.

Aby jednak móc przeprowadzić egzekucję wierzyciel musi uzyskać klauzulę wykonalności, którą nadaje aktowi notarialnemu sąd, w tzw. postępowaniu klauzulowym. W tym miejscu napotkać można jednak pewien problem. Sprawa jest o tyle prosta, że w wypadku, gdy warunek, o którym mowa polega na nadejściu określonego terminu lub zdarzenia, wówczas ich ziszczenie się w przypadku braku działania ze strony dłużnika powoduje możliwość wszczęcia egzekucji po uzyskaniu klauzuli wykonalności która w tym wypadku będzie jedynie formalnością.

Co w wypadku, gdy skuteczność klauzuli egzekucyjnej zależy od winy?

Co w wypadku jednak, gdy warunek, na którym oparto możliwość poddania się egzekucji polega na zawinionym działaniu jednaj ze stron? W praktyce bowiem, często spotykanym zapisem w aktach notarialnych jest np. obowiązek zapłaty kary umownej z uwagi na zawinione działanie jednej ze stron umowy. W takim wypadku poddanie się egzekucji wprost z aktu notarialnego może być dość kłopotliwe dla wierzyciela.

Wynika to z treści art. 786 § 1 k.p.c. gdzie:

Jeżeli wykonanie tytułu egzekucyjnego jest uzależnione od zdarzenia, które udowodnić powinien wierzyciel, sąd nada klauzulę wykonalności po dostarczeniu dowodu tego zdarzenia w formie dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym. Nie dotyczy to wypadku, gdy wykonanie jest uzależnione od równoczesnego świadczenia wzajemnego, chyba że świadczenie dłużnika polega na oświadczeniu woli.

To więc wierzyciel domagając się nadania aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności musi udowodnić fakt zawinionego działania dłużnika, które jest podstawą do dochodzenia od niego np. zapłaty kary umownej. Wykazanie winy poprzez „dostarczenie dowodu w postaci dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym” może być w praktyce niemożliwe i doprowadzić do nieskuteczności zawartej w akcie notarialnym klauzuli egzekucyjnej. Sąd w postępowaniu klauzulowym skupia się bowiem głównie na dowodach w postaci dokumentów. Co prawda na podst. art. 760 oraz 766 kpc istnieje możliwość zarówno przesłuchania stron jak i wyznaczenia rozprawy to jednak czynności te stoją w sprzeczności z ideą postępowania klauzulowego które ma cechować szybkość, co wynika m.in. z art. 781¹ kpc (trzydniowy termin na rozpoznanie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności).

W takim wypadku, gdy skuteczność klauzuli egzekucyjnej uzależniona jest od winy, koniecznym może być skierowanie sprawy na drogę powództwa sądowego w sprawie o zapłatę w trakcie, którego będzie możliwość wykazania ewentualnej winy dłużnika.

Podsumowując, decydując się na zawieranie klauzul egzekucyjnych w aktach notarialnych należy mieć na uwadze warunki na jakich dojść mają one do skutku. W praktyce bowiem uzależnienie odpowiedzialności dłużnika od innych ewentualności niż termin czy ściśle określony warunek może prowadzić do nieskuteczności klauzuli egzekucyjnej. W praktyce bowiem wykazanie winy dłużnika w postępowaniu klauzulowym może okazać się niemożliwe.